कृष्णा- कोयना व शिवगंगा यांचा त्रिवेणी प्रितीसंगम...
कराडचा प्रितीसंगम म्हणजे निसर्गाची एक कलाकृतीच आहे.
उत्तरेहुन वाहत येणारी कृष्णा व दक्षिणेहुन येणारी कोयना दोघी अगदी आमने सामने येवून एकमेकींना घट्ट मिठी मारतात आणि नंतर एकत्र पुर्वेला वाहत
जातात.
असे काटकोनात वाहने सहसा नद्यांच्या स्वभावात नाही. पर कराडचा प्रितीसंगम मात्र त्याला अपवाद.
तसे म्हंटले तर कृष्णा व कोयना सख्या बहिणीच...
महाबळेश्वर हे या दोघीँचे उगमस्थान. पण दोघींमध्ये केवढा फरक,
थोरली बहिण कृष्णा समजुतदारपणे वगणारी. ही लहान मुलीसारखी डोँगर- दर्याँमध्ये जास्त खेळत बसत नाही.
हिला घाई असते ती घाटांवर यायची. तहानलेल्या पिकांना पाणि पाजून ताजे तवाने करण्याची.,
तर धाकटी बहीण कोयना म्हणजे खुप खोडकर...
डोँगरांमध्ये खेळणे हिला फार आवडते. हिचे सगळे मित्र पण असेच रांगडे.,
प्रतापगड, मकरंदगड, आणि वासोटा, जावळीचे खोरे म्हणजे यांचे आंगण, पण धाकटी असली तरी आंगात जोर फार...
पूर्ण महाराष्ट्राला वीज पुरवते.
तर अश्या या दोघी. अगदी भिन्न
स्वभावाच्या पण सख्या बहिणी.
जबाबदारीने वागणारी कृष्णा तर खोडकर कोयना.
उस शेती पिकवणारी कृष्णा,
तर भात पिकवणारी कोयना.
वाईच्या गणपतीचे पाय धुणारी कृष्णा,
तर प्रतापगडच्या भवानी मातेला नमन करणारी कोयना.
पण कराडला आलेवर दोघीँचाही ऊर दाटून येतो आणि धावत येवून दोघी एकमेकांना अलिँगन देतात.
"उत्तर भारतात जे स्थान गंगा यमूनेला तेच महाराष्ट्रात कृष्णा- कोयनेला, आणि कराड म्हणजे इथले प्रयाग."
कृष्णेचा किँवा कोयनेचा एकेरी उच्चार मराठी माणूस सहसा करत नाही. आपण नेहमी "कृष्णा कोयनाच" म्हणतो.
उदा. महाराष्ट्र गितातील हे कड्व,
"रेवा, वरदा, कृष्णा कोयना, भद्रा गोदावरी,
एक पणाच्या भरती पाणी,
मातीच्या घागरी,
किंवा आपण शाळेत शिकलेली ही कविता.-
कशासाठी पोठासाठी, देशासाठी - देशासाठी.
गंगा आणि गोदावरीसाठी, कृष्णा- कोयना यांच्यासाठी.
याच कराडच्या प्रितीसंगमात शिवप्रभूंनी व त्यांच्या मावळ्यांनी अफजल्याच्या वधानंतर शस्त्रे धुतले.
यामुळे कृष्णा कोयना व शिवगंगा असा त्रिवेणी प्रितीसंगम झाला.
हा परिसर इतका सुंदर आहे की आई जगदंबा श्री उत्तरालक्ष्मी, छत्रपती शिवाजी महाराज, सरसेनापती हंबीरराव मोहीते ते यशवंतराव चव्हाणांपर्यँत पण यांच्या सौँदर्याला भुलले.
याच संगमावर कराडची ग्रामदेवी आई जगदंबा श्री उत्तरालक्ष्मी व शिवप्रभूस्थापीत आई जगदंबा तुळजा भवानीचे मंदीर आहे. तसेच यशवंतराव
चव्हाण यांची समाधी आहे.
बाबासाहेब पुरंदरे यांनी " राजा शिवछत्रपती व शेलार खिँड " मध्ये कराडच्या प्रितीसंगमाचे सुरेख वर्णन केले आहे.
या प्रितीसंगमाच्या पण दोन वेगवेगळ्या छटा आहेत. उन्हाळ्यात व हिवाळ्यात यांचे शांत व कोमल रुप दिसते. तर पावसाळ्यात याचे रौद्र रुप दिसते.
मराठी मानसाने निदान एकदा तरी कराडच्या या प्रितीसंगमाचे दर्शन घ्यावे...
उत्तरेहुन वाहत येणारी कृष्णा व दक्षिणेहुन येणारी कोयना दोघी अगदी आमने सामने येवून एकमेकींना घट्ट मिठी मारतात आणि नंतर एकत्र पुर्वेला वाहत
जातात.
असे काटकोनात वाहने सहसा नद्यांच्या स्वभावात नाही. पर कराडचा प्रितीसंगम मात्र त्याला अपवाद.
तसे म्हंटले तर कृष्णा व कोयना सख्या बहिणीच...
महाबळेश्वर हे या दोघीँचे उगमस्थान. पण दोघींमध्ये केवढा फरक,
थोरली बहिण कृष्णा समजुतदारपणे वगणारी. ही लहान मुलीसारखी डोँगर- दर्याँमध्ये जास्त खेळत बसत नाही.
हिला घाई असते ती घाटांवर यायची. तहानलेल्या पिकांना पाणि पाजून ताजे तवाने करण्याची.,
तर धाकटी बहीण कोयना म्हणजे खुप खोडकर...
डोँगरांमध्ये खेळणे हिला फार आवडते. हिचे सगळे मित्र पण असेच रांगडे.,
प्रतापगड, मकरंदगड, आणि वासोटा, जावळीचे खोरे म्हणजे यांचे आंगण, पण धाकटी असली तरी आंगात जोर फार...
पूर्ण महाराष्ट्राला वीज पुरवते.
तर अश्या या दोघी. अगदी भिन्न
स्वभावाच्या पण सख्या बहिणी.
जबाबदारीने वागणारी कृष्णा तर खोडकर कोयना.
उस शेती पिकवणारी कृष्णा,
तर भात पिकवणारी कोयना.
वाईच्या गणपतीचे पाय धुणारी कृष्णा,
तर प्रतापगडच्या भवानी मातेला नमन करणारी कोयना.
पण कराडला आलेवर दोघीँचाही ऊर दाटून येतो आणि धावत येवून दोघी एकमेकांना अलिँगन देतात.
"उत्तर भारतात जे स्थान गंगा यमूनेला तेच महाराष्ट्रात कृष्णा- कोयनेला, आणि कराड म्हणजे इथले प्रयाग."
कृष्णेचा किँवा कोयनेचा एकेरी उच्चार मराठी माणूस सहसा करत नाही. आपण नेहमी "कृष्णा कोयनाच" म्हणतो.
उदा. महाराष्ट्र गितातील हे कड्व,
"रेवा, वरदा, कृष्णा कोयना, भद्रा गोदावरी,
एक पणाच्या भरती पाणी,
मातीच्या घागरी,
किंवा आपण शाळेत शिकलेली ही कविता.-
कशासाठी पोठासाठी, देशासाठी - देशासाठी.
गंगा आणि गोदावरीसाठी, कृष्णा- कोयना यांच्यासाठी.
याच कराडच्या प्रितीसंगमात शिवप्रभूंनी व त्यांच्या मावळ्यांनी अफजल्याच्या वधानंतर शस्त्रे धुतले.
यामुळे कृष्णा कोयना व शिवगंगा असा त्रिवेणी प्रितीसंगम झाला.
हा परिसर इतका सुंदर आहे की आई जगदंबा श्री उत्तरालक्ष्मी, छत्रपती शिवाजी महाराज, सरसेनापती हंबीरराव मोहीते ते यशवंतराव चव्हाणांपर्यँत पण यांच्या सौँदर्याला भुलले.
याच संगमावर कराडची ग्रामदेवी आई जगदंबा श्री उत्तरालक्ष्मी व शिवप्रभूस्थापीत आई जगदंबा तुळजा भवानीचे मंदीर आहे. तसेच यशवंतराव
चव्हाण यांची समाधी आहे.
बाबासाहेब पुरंदरे यांनी " राजा शिवछत्रपती व शेलार खिँड " मध्ये कराडच्या प्रितीसंगमाचे सुरेख वर्णन केले आहे.
या प्रितीसंगमाच्या पण दोन वेगवेगळ्या छटा आहेत. उन्हाळ्यात व हिवाळ्यात यांचे शांत व कोमल रुप दिसते. तर पावसाळ्यात याचे रौद्र रुप दिसते.
मराठी मानसाने निदान एकदा तरी कराडच्या या प्रितीसंगमाचे दर्शन घ्यावे...
http://maharastramandirbynikhilaghade.blogspot.com
No comments:
Post a Comment