|| आदिशक्ती दुर्गेची नऊ रुपे ||

देवी आरती, मंत्र, स्तोत्र,

 श्री दुर्गेची आरती 

दुर्गे दुर्घट भारी तुजवीण संसारी Iअनाथनाथे अंबे करुणा विस्तारी I
वारी वारी जन्म मरान्ते वारी Iहारी पडलो आता संकट निवारी I१I
जय देवी जय देवी महिषा सुर्मार्दिनीIसुरवर ईश्वर वरदे तारक संजीवनी !ध्रुI
तुजवीन भुवनी पाहता तुज ऐसे नाही Iचारी श्रमले परंतु न बोलवे काही I
साही विवाद करिता पडिले प्रवाहीIते तू भक्तालागी पावसी लवलाही I२I
प्रसन्ना वदने प्रसन्ना होसी निजदासा Iक्लेशापासुनी सोडीवी तोडी भवपाशा I
अंबे तुजवाचून कोण पुरवील आशाIनरहरी तल्लीन झाला पद्पान्काज्लेषा I३I
जय देवी जयदेवी जय महिषासुरमर्दिनी!सुरवर ईश्वर वरदे तारक संजीवनी|४|

 श्री महालक्ष्मीची आरती 

जय देवी जय देवी जय महालक्ष्मी ।
वससी व्यापकरुपें तू स्थूलसूक्ष्मीं ॥ ध्रु ॥
करविरपुरवासिनी सुरवरमुनिमाता ।
पुरहर वरदायिनी मुरहर प्रियकांता ।
कमलाकारें जठरी जन्मविला धाता ।
सहस्रवदनीं भूधर न पुरे गुण गातां ।। १ ।।
जय देवी जय देवी जय महालक्ष्मी ।
वससी व्यापकरुपें तू स्थूलसूक्ष्मीं ॥ ध्रु ॥
मातुलिंग गदा खेटक रविकिरणीं ।
झळके हाटक-वाटी पीयुषरसपाणी ॥
माणिकरसना सुरंगवसना मृगनयनी ।
शशिकरवदना राजस मदनाची जननी ।। २ ।।
जय देवी जय देवी जय महालक्ष्मी ।
वससी व्यापकरुपें तू स्थूलसूक्ष्मीं ॥ ध्रु ॥
ताराशक्ति अगम्या शिवभजकां गौरी ।
सांख्य म्हणती प्रकृती निर्गुण निर्धारीं ।
गायत्री निजबीजा निगमागम सारी ।
प्रकटे पद्मावती निजधर्माचारी ।। ३ ।।
जय देवी जय देवी जय महालक्ष्मी ।
वससी व्यापकरुपें तू स्थूलसूक्ष्मीं ॥ ध्रु ॥

 श्री यमाई देवीची आरती 

जय देवी जय देवी जय आदिशक्ती
आरती ओवाळू एकाग्र भक्ती ॥
निर्गुण जे होते सगुणत्वा आले
चराचर हे सकळीक तुज पासोनी झाले
माया वेष्टित जग हे सगुण तवा केले
त्रैलोक्य सत्य असुनीही झाले ॥
एसी सगुण तुजला लेणी कांचन जडिताची
अनेक वस्त्रे शोभती कांचन भरिताची
बैसुनी सिंहासनी ;नृत्ये गणिकांची
पाहशी तू नयनी जननी जगताची ||
हरिहर ब्रह्मादिक येती नमनासी
जे जे वर मागती ते ते त्या देशी
कृपाळू अंबे माते पालन भक्तासी
परशुरामा दिना करुणाकर होसी ||

 मंगळागौरीची आरती 

ओंवाळू आरतीला. l मंगलगौरी तुजला l
पाहुनिया रूप तुझे l मोदं मना झाला ll
श्रवण मंगळ्वारीं l जमुं सगळ्या आम्हीं नारी l
शोभवुनि स्थानासि l पूजूंया गौरीसि ll
सुगंधी सुमनें हीं l वाहूंया तिजला ll १ ll
वाहूनि हळदीकुंकु l सौभाग्यासी मागूं l
पोडश परिची पत्रीं l घेउनिया सत्पात्रीं ll
प्रेमाने भक्तिनें l अर्पूंया तिजला l
ओंवाळू आरतीला l मंगलगौरी तुजला ll २ ll
पंचारती ओवाळू l नैवेधासि समर्पूं l
जमूनि ग मैत्रिणी या l खेळू खेळाला ll
आनंदें प्रतिवर्षी, येईं गृहां आमुच्या l
ओंवाळू आरतीला. ll ३ ll

 !! श्री महालक्ष्मी प्रसन्न !! 

नमस्ते स्तू महामाये श्रीपिथे सुरपूजिते ||
शंख चक्रगदा हस्ते महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||१||
नमस्ते गरुडा रूढे कोलासुर भायाग्कारी ||
सर्व पाप हरे देवी महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||२||
सर्वज्ञे सर्व वराडे सराव दुस्त भायाग्कारी ||
सर्व दुक्ख हरे देवी महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||३||
सिद्धीबुद्धी प्रदे देवी भुक्तिमुक्ती प्रदायेनी ||
मन्त्रमूर्ते सदा देवी महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||४||
आद्यंत रहिते देवी आद्य शक्ती महेस्वरी ||
योगाजे योग्साम्भूते महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||५||
स्थूल सूक्ष्म महारावद्रे महासक्ती महोदरे ||
महा पाप हरे देवी महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||६||
पद्मासानास स्थिते देवी पराब्ब्राम्हा स्वरूपिणी ||
पर्मेशी जगन मत r महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||७ ||
स्वेताम्बर धरे देवी नानालंकार भूषिते ||
जगात स्थिते जगन्मातर महालक्ष्मी नमो $स्तुते ||८||

 महिषासुरमर्दिनिस्तोत्रम् 

अयि गिरिनंदिनि नंदितमेदिनि विश्वविनोदिनि नंदनुते
गिरिवर विंध्य शिरोधिनिवासिनि विष्णुविलासिनि जिष्णुनुते ।
भगवति हे शितिकण्ठकुटुंबिनि भूरि कुटुंबिनि भूरि कृते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥१॥
सुरवरवर्षिणि दुर्धरधर्षिणि दुर्मुखमर्षिणि हर्षरते
त्रिभुवनपोषिणि शंकरतोषिणि किल्बिषमोषिणि घोषरते ।
दनुज निरोषिणि दितिसुत रोषिणि दुर्मद शोषिणि सिन्धुसुते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥२॥
अयि जगदंब मदंब कदंब वनप्रिय वासिनि हासरते
शिखरि शिरोमणि तुङ्ग हिमालय शृंग निजालय मध्यगते ।
मधु मधुरे मधु कैटभ गंजिनि कैटभ भंजिनि रासरते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥३॥
अयि जगदंब मदंब कदंब वनप्रिय वासिनि हासरते
शिखरि शिरोमणि तुङ्ग हिमालय शृंग निजालय मध्यगते ।
मधु मधुरे मधु कैटभ गंजिनि कैटभ भंजिनि रासरते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥३॥
अयि रण दुर्मद शत्रु वधोदित दुर्धर निर्जर शक्तिभृते
चतुर विचार धुरीण महाशिव दूतकृत प्रमथाधिपते ।
दुरित दुरीह दुराशय दुर्मति दानवदूत कृतांतमते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥५॥
अयि शरणागत वैरि वधूवर वीर वराभय दायकरे
त्रिभुवन मस्तक शूल विरोधि शिरोधि कृतामल शूलकरे ।
दुमिदुमि तामर दुंदुभिनाद महो मुखरीकृत तिग्मकरे
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥६॥
अयि निज हुँकृति मात्र निराकृत धूम्र विलोचन धूम्र शते
समर विशोषित शोणित बीज समुद्भव शोणित बीज लते ।
शिव शिव शुंभ निशुंभ महाहव तर्पित भूत पिशाचरते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥७॥
धनुरनु संग रणक्षणसंग परिस्फुर दंग नटत्कटके
कनक पिशंग पृषत्क निषंग रसद्भट शृंग हतावटुके ।
कृत चतुरङ्ग बलक्षिति रङ्ग घटद्बहुरङ्ग रटद्बटुके
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥८॥
जय जय जप्य जयेजय शब्द परस्तुति तत्पर विश्वनुते
झण झण झिञ्जिमि झिंकृत नूपुर सिंजित मोहित भूतपते ।
नटित नटार्ध नटीनट नायक नाटित नाट्य सुगानरते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥९॥
अयि सुमनः सुमनः सुमनः सुमनः सुमनोहर कांतियुते
श्रित रजनी रजनी रजनी रजनी रजनीकर वक्त्रवृते ।
सुनयन विभ्रमर भ्रमर भ्रमर भ्रमर भ्रमराधिपते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥१०॥
सहित महाहव मल्लम तल्लिक मल्लित रल्लक मल्लरते
विरचित वल्लिक पल्लिक मल्लिक झिल्लिक भिल्लिक वर्ग वृते ।
सितकृत पुल्लिसमुल्ल सितारुण तल्लज पल्लव सल्ललिते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥११॥
अविरल गण्ड गलन्मद मेदुर मत्त मतङ्गज राजपते
त्रिभुवन भूषण भूत कलानिधि रूप पयोनिधि राजसुते ।
अयि सुद तीजन लालसमानस मोहन मन्मथ राजसुते
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥१२॥
कमल दलामल कोमल कांति कलाकलितामल भाललते
सकल विलास कलानिलयक्रम केलि चलत्कल हंस कुले ।
अलिकुल सङ्कुल कुवलय मण्डल मौलिमिलद्भकुलालि कुले
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥१३॥
कर मुरली रव वीजित कूजित लज्जित कोकिल मञ्जुमते
मिलित पुलिन्द मनोहर गुञ्जित रंजितशैल निकुञ्जगते ।
निजगुण भूत महाशबरीगण सद्गुण संभृत केलितले
जय जय हे महिषासुरमर्दिनि रम्यकपर्दिनि शैलसुते ॥१४॥

 देवी सूक्तम 

नमो देव्यै महादेव्यै शिवायै सततं नमः ।
नमः प्रकृत्यै भद्रायै नियताः प्रणताः स्म ताम् ॥१॥
रौद्रायै नमो नित्यायै गौर्यै धात्र्यै नमो नमः ।
ज्योत्स्ना यै चेन्दुरुपिण्यै सुखायै सततं नमः ॥२॥
कल्याण्यै प्रणतां वृध्दै सिध्दयै कुर्मो नमो नमः ।
नैऋत्यै भूभृतां लक्ष्म्यै शर्वाण्यै ते नमो नमः ॥३॥
दुर्गायै दुर्गपारायै सारायै सर्वकारिण्यै ।
ख्यातै तथैव कृष्णायै धूम्रायै सततं नमः ॥४॥
अतिसौम्यातिरौद्रायै नतास्तस्यै नमो नमः ।
नमो जगत्प्रतिष्ठायै देव्यै कृत्यै नमो नमः ॥५॥
या देवी सर्वभूतेषु विष्णुमायेति शाध्दिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥६॥
या देवी सर्वभूतेषु चेतनेत्यभिधीयते ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥७॥
या देवी सर्वभूतेषु बुध्दिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥८॥
या देवी सर्वभूतेषु निद्रारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥९॥
या देवी सर्वभूतेषु क्षुधारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१०॥
या देवी सर्वभूतेषु छायारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥११॥
या देवी सर्वभूतेषु शक्तिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१२॥
या देवी सर्वभूतेषु तृष्णारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१३॥
या देवी सर्वभूतेषु क्षान्तिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१४॥
या देवी सर्वभूतेषु जातिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१५॥
या देवी सर्वभूतेषु लज्जारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१६॥
या देवी सर्वभूतेषु शान्तिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१७॥
या देवी सर्वभूतेषु श्रध्दारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१८॥
या देवी सर्वभूतेषु कान्तिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥१९॥
या देवी सर्वभूतेषु लक्ष्मीरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२०॥
या देवी सर्वभूतेषु वृत्तिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२१॥
या देवी सर्वभूतेषु स्मृतिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२२॥
या देवी सर्वभूतेषु दयारुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२३॥
या देवी सर्वभूतेषु तुष्टिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२४॥
या देवी सर्वभूतेषु मातृरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२५॥
या देवी सर्वभूतेषु भ्रांतिरुपेण संस्थिता ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२६॥
इंद्रियाणामधिष्ठात्री भूतानं चाखिलेषु या ।
भूतेषु सततं तस्यै व्याप्तिदेव्यै नमो नमः ॥२७॥
चितिरुपेण या कृत्सनमेद्वयाप्य स्थिता जगत् ।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः ॥२८॥
स्तुता सुरैः पूर्वमभीष्टसंश्रयात्तथा सुरेन्द्रेण दिनेषु सेविता ।
करोतु सा नः शुभहेतुरीश्वरी शुभानि भद्राण्याभिहन्तु चापदः ॥२९॥
या सांप्रतं चोध्दतदैत्यतापितैरस्माभिरीशा च सुरैर्नमस्यते ।
या च तत्क्षणमेव हन्ति नः सर्वापदो भक्ति विनम्रमूर्तिभिः ॥३०॥
गुह्यातिगुह्यगोप्त्री त्वं गृहाणास्तत्कृतं जपम् ।
सिध्दिर्भवतु मे देवि त्वत्प्रसादान्महेश्वरि ॥३१॥
इति देवीसूक्तम् समाप्तम् ।

 श्रीसूक्तम् 

ॐ हिरण्यवर्णाम हरिणीं सुवर्णरजतस्रजाम्।
चन्द्रां हिरण्मयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवह॥१॥
तां म आवह जातवेदो लक्ष्मीमनपगामिनीम्।
यस्यां हिरण्यं विन्देयं गामश्वं पुरुषानहम्॥२॥
अश्वपूर्वां रथमध्यां हस्तिनादप्रबोधिनीम्।
श्रियं देवीमुपह्वये श्रीर्मादेवी जुषताम्॥३॥
कांसोस्मितां हिरण्यप्राकारां आद्रां ज्वलन्तीं तृप्तां तर्पयन्तीम्।
पद्मेस्थितां पद्मवर्णां तामिहोपह्वयेश्रियम्॥४॥
चन्द्रां प्रभासां यशसा ज्वलन्तीं श्रियंलोके देव जुष्टामुदाराम्।
तां पद्मिनीमीं शरणमहं प्रपद्येऽलक्ष्मीर्मे नश्यतां त्वां वृणे॥५॥
आदित्यवर्णे तपसोऽधिजातो वनस्पतिस्तववृक्षोथ बिल्व:।
तस्य फलानि तपसानुदन्तु मायान्तरायाश्च बाह्या अलक्ष्मी:॥६॥
उपैतु मां देवसख: कीर्तिश्चमणिना सह।
प्रादुर्भुतो सुराष्ट्रेऽस्मिन् कीर्तिमृध्दिं ददातु मे॥७॥
क्षुत्पपासामलां जेष्ठां अलक्ष्मीं नाशयाम्यहम्।
अभूतिमसमृध्दिं च सर्वानिर्णुद मे गृहात॥८॥
गन्धद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीम्।
ईश्वरिं सर्वभूतानां तामिहोपह्वये श्रियम्॥९॥
मनस: काममाकूतिं वाच: सत्यमशीमहि।
पशूनां रूपमन्नस्य मयि श्री: श्रेयतां यश:॥१०॥
कर्दमेनप्रजाभूता मयिसंभवकर्दम।
श्रियं वासयमेकुले मातरं पद्ममालिनीम्॥११॥
आप स्रजन्तु सिग्धानि चिक्लीत वस मे गृहे।
नि च देवीं मातरं श्रियं वासय मे कुले॥१२॥
आर्द्रां पुष्करिणीं पुष्टि पिङ्गलां पद्ममालिनीम्।
चन्द्रां हिरण्मयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवह॥१३॥
आर्द्रां य: करिणीं यष्टीं सुवर्णां हेममालिनीम्।
सूर्यां हिरण्मयीं लक्ष्मी जातवेदो म आवह॥१४॥
तां म आवह जातवेदो लक्ष्मीमनपगामिनीम्।
यस्यां हिरण्यं प्रभूतं गावो दास्योश्वान् विन्देयं पुरुषानहम्॥१५॥
य: शुचि: प्रयतोभूत्वा जुहुयाादाज्यमन्वहम्।
सूक्तं पञ्चदशर्च च श्रीकाम: सततं जपेत्॥१६॥
पद्मानने पद्मउरू पद्माक्षि पद्मसंभवे।
तन्मे भजसि पद्मक्षि येन सौख्यं लभाम्यहम्॥१७॥
अश्वदायै गोदायै धनदायै महाधने।
धनं मे लभतां देवि सर्वकामांश्च देहि मे॥१८॥
पद्मानने पद्मविपत्रे पद्मप्रिये पद्मदलायताक्षि।
विश्वप्रिये विष्णुमनोनुकूले त्वत्पादपद्मं मयि संनिधस्त्वं॥१९॥
पुत्रपौत्रं धनंधान्यं हस्ताश्वादिगवेरथम्।
प्रजानां भवसि माता आयुष्मन्तं करोतु मे॥२०॥
धनमग्निर्धनं वायुर्धनं सूर्योधनं वसु।
धनमिन्द्रो बृहस्पतिर्वरूणं धनमस्तु मे॥२१॥
वैनतेय सोमं पिब सोमं पिबतु वृतहा।
सोमं धनस्य सोमिनो मह्यं ददातु सोमिन:॥२२॥
न क्रोधो न च मात्सर्य न लोभो नाशुभामति:।
भवन्ति कृतपुण्यानां भक्तानां श्रीसूक्तं जपेत्॥२३॥
सरसिजनिलये सरोजहस्ते धवलतरांसुकगन्धमाल्यशोभे।
भगवति हरिवल्लभे मनोज्ञे त्रिभुवनभूतिकरि प्रसीदमह्यम्॥२४॥
विष्णुपत्नीं क्षमां देवी माधवी माधवप्रियाम्।
लक्ष्मीं प्रियसखीं देवीं नमाम्यच्युतवल्लभाम्॥२५॥
महालक्ष्मी च विद्महे विष्णुपत्नी च धीमहि।
तन्नो लक्ष्मी: प्रचोदयात्॥२६॥
श्रीवर्चस्वमायुष्यमारोग्यमाविधाच्छोभमानं महीयते।
धान्यं धनं पशुं बहुपुत्रलाभं शतसंवत्सरं दीर्घमायु:॥२७॥

॥इति श्रीसूक्तं समाप्तम॥
        

 

|| आदिशक्ती दुर्गेची शक्तीपीठे ||

सतीचा पिता प्रजापती दक्ष याने आयोजित केलेल्या यज्ञात सतीचा पती शिवशंकरांचा अपमान दक्षाने केल्याने शिव पत्नी सतीने यज्ञात उडी मारून आत्मदहन केले. हे पाहुन क्रोधीत झालेल्या शिवाने विरभद्रास आज्ञा करून यज्ञाचा विध्वंस केला, व शोकाकुल अवस्थेत पत्नी सतीचे प्रेत घेऊन शिव सैरावैरा फिरू लागले या भ्रमनतीत सतीचे शरीराचे विविध अवयव ज्या ठिकाणी पडले त्या ठिकाणी शक्ती पीठे निर्माण झाली. या पौराणिक कथेतून भारत भरातील विविध मंदिरे एकाच आदिशक्तीची मानली गेली
विविध लिखाणा मधुन या ठिकाणा विषयी व त्यांच्या संख्ये विषयी भिन्नता आढळते, हि संख्या कोठे १०८ तर काही लिखाणात ५१ मानली जाते. देवीभागवता मधे पुढील १०८ पीठ देवतांचा उल्लेख आहे.
१) विश्वलाक्षी २) लिंगधारिणी ३) ललिता ४) कामाक्षी ५) कुमुदा ६) गोमती ७) कामचारणी ८) मदोत्कटा ९) जयंती १०) गौरी ११) रंभा १२) कार्तीमती १३) विश्वेश्वरी १४) पुरूहुता १५) सन्मार्गदायिनी १६) नंदा १७) भद्रकर्णिका १८) भवानी १९) बिल्वपत्रिका २०) माधवी २१) भद्रा २२) जया २३) कमला २४) रुद्राणी २५) काली २६) कपिला २७) महादेवी २८) जलप्रिया २९) मुकुटेश्वरी ३०) कुमारी ३१) ललिताअंबिका ३२) मंगला ३३) उत्पलाक्षी ३४) महोत्पोला ३५) आमोक्षादी ३६) पाडळा ३७) नारायणी ३८) रुद्रसुंदरी ३९) विपुला ४०) कल्याणी ४१) एकविरा ४२) चंद्रिका ४३) रमणा ४४) मृगावती ४५) कोटवी ४६) सुगंधा ४७) त्रिसंध्या ४८) रतीप्रिया ४९) शुभानंदा ५०) नंदिनी ५१) रुक्मिणी ५२) राधा ५३) देवकी ५४) परमेश्वरी ५५) सीता ५६) विंध्यवासिनी ५७) महालक्ष्मी ५८) उमा ५९) आरोग्या ६०) माहेश्वरी ६१) अभया ६२) नितंबा ६३) मांडवी ६४) स्वाहा ६५) प्रचंडा ६६) चंडिका ६७) वरारोहा ६८) पुष्करावती ६९) देवमाता ७०) परावरा ७१) महाभागा ७२) पिंगळेश्वरी ७३) सिहिका ७४) अतीशांकरी ७५) उत्पला ७६) लोला ७७) लक्ष्मी ७८) अनंगा ७९) विश्वमुखी ८०) तारा ८१) पुष्टी ८२) मेधा ८३) भीमा ८४) तुष्टी ८५) शुद्धीकाया ८६) माता ८७) धरा ८८) धृती ८९) कळा ९०) शिवधारिणी ९१) अमृता ९२) उर्वशी ९३) औषधी ९४) कुशोदका ९५) मन्मंथा ९६) सत्यवादिनी ९७) निधी ९९) गायत्री १००) पार्वती १०१) इंद्राणी १०२) सरस्वती १०३) प्रभा १०४) वैष्णवी १०५) अरुंधती १०६) तिलोतमा १०७) विमला १०८) ब्रह्मकला ...................................................................................................................................................................

यापुढे आपण दुर्गा देवीच्या नऊ रूपांची माहीती वाचणार आहोत.


दुर्गेचे पहिले रूप (१)

शैलपुत्री देवी

अस्त्र-शस्त्र : त्रिशुळ

वाहन : गो माता

दुर्गेचे पहिले रूप ' शैलपुत्री' या नावाने ओळखले
जाते. ही नवदुर्गांपैकी पहिली दुर्गा आहे.
पर्वतराज हिमालयाची मुलगी म्हणून जन्म
घेतल्यामुळे तिला 'शैलपुत्री' असे नाव पडले आहे.
नवरात्रीच्या पहिल्याच दिवशी तिची पूजा
आणि आराधना केली जाते. या पहिल्याच
दिवशीच्या पूजेत संत-महंत आपल्या मनाला
'मूलाधार' चक्रात स्थिर करतात. या
दिवसापासून त्यांच्या योग साधनेला सुरवात
होते.

या दुर्गेच्या उजव्या हातात त्रिशूळ आणि
डाव्या हाता कमळाचे फूल आहे. आपल्या
पूर्वजन्मात तीने प्रजापती दक्ष राजाची
कन्या म्हणून जन्म घेतला होता. त्यावेळी तिचे
नाव 'सती' असे होते. तिचा विवाह शंकराशी
झाला होता.
एकदा राजा प्रजापतीने मोठा यज्ञ केला. या
यज्ञासाठी त्याने सर्व देवदेवतांना निमंत्रित
केले होते. परंतु, त्याने शंकराला निमंत्रित केले
नव्हते. आपले वडील मोठा यज्ञ करणार असल्याचे
समजल्यावर सतीला तिथे जाण्याची तीव्र
इच्छा झाली. तिने आपली इच्छा शंकराजवळ
प्रकट केली. तेव्हा शंकराने तिला सांगितले, की
प्रजापती दक्ष काही कारणास्तव माझ्यावर
नाराज आहेत. त्यांनी सर्व देवदेवतांना
यज्ञासाठी बोलावले आहे.

परंतु, मला मुद्दाम यज्ञाचे निमंत्रण दिले नाही.
अशा परिस्थितीत तू तिथे जाणे मला योग्य
वाटत नाही. शंकराने समजावून सांगितले
तरीही तिचे समाधान झाले नाही. वडीलांचा
यज्ञ पाहणे, तसेच आपली आई आणि बहिणींना
भेटण्यासाठी तिचे मन व्याकूळ झाले होते.
तिचा आग्रह पाहून शंकराने तिला यज्ञासाठी
जाण्याची परवानगी दिली.

सती वडिलांच्या घरी गेल्यावर कुणीही तिचे
स्वागत केले नाही. तिला कुणीही आदराची
वागणूक दिली नाही. आई आणि बहिणींनी
देखील तिला गळाभेट दिली नाही. सर्वजण
तिच्याकडे पाहून तोंड फिरवत होते.
नातेवाईकांची ही वागणूक पाहून तिला अत्यंत
राग आला. तिथे शंकराच्या प्रती
तिरस्काराची भावना असल्याचे तिला दिसून
आले. दक्षाने शंकराविषयी काही अपमानकारक
शब्दही वापरले होते. हे सर्व पाहून ती रागाने
संतप्त झाली आणि शंकरानसांगितले तेच योग्य
होते, असे तिला वाटले
आपण इथे येऊन खूप मोठी चूक केली आहे याची
जाणीव होऊन नवर्याचा अपमान सहन न
झाल्याने तिने स्वत:ला योगाग्नीत जाळून
घेतले. याची माहीती शंकराला मिळाल्यावर
त्याने लगेच आपल्या गणांना पाठवून
प्रजापतीचा संपूर्ण यज्ञ उध्वस्त केला. सतीने
पुढील जन्मात शैलराज हिमालयाच्या
कन्येच्या रूपात जन्म घेतला. यावेळी ती
'शैलपुत्री' या नावाने प्रसिद्ध झाली.
पार्वती, हेमवती हे तिचेच नाव होते. 'शैलपुत्री'
देवीचा विवाहदेखील शंकराशी झाला
होता. पूर्वजन्माप्रमाणे या जन्मीही ती
शंकराची अर्धांगिनी बनली. म्हणून
नवदुर्गांपैकी प्रथम शैलपुत्री दुर्गेचे महत्त्व आणि
शक्ती अनंत आहे.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे

आदिशक्ती दुर्गेचे रूप (२)

ब्रम्हचारिणी

अस्र-शस्र : नाही (हातात कमण्डलु व माळ)

वाहन : कुठालेही वाहन नाही

नवशक्तीपैकी 'ब्रम्हचारिणी' हे दुर्गेच्या दुसरे रूप
आहे. येथे 'ब्रह्म' या शब्दाचा अर्थ तपस्या आहे.
ब्रम्हाचारिणी म्हणजे तपाचे आचरण करणारी.
नवरात्राच्या दुसर्या दिवशी या मातेची
पूजा केली जाते. या दिवशी साधकाचे मन
'स्वाधिष्ठान' चक्रात स्थिर होते. या चक्रात
मन स्थिर करणार्याला तिची कृपा आणि
भक्ती प्राप्त होते. या देवीचे रूप अतिशय देखणे
आणि भव्य आहे.
तिच्या उजव्या हातात जपमाळा आणि
डाव्या हातात कमंडलू असतो. तिने पूर्वजन्मात
हिमालयाची कन्या म्हणून जन्म घेतला
त्यावेळी नारदमुनींने तिला भगवान शंकर पती
म्हणून मिळावा यासाठी कठोर तपस्या
करायला सांगितली होती. या तपस्येमुळे या
देवीला तपश्चारिणी किंवा ब्रह्मचारिणी
असे म्हणतात.
एक हजार वर्षापर्यंत तिने फळे खाऊन तपश्चर्या
केली. उपवास काळात तिला ऊन आणि
पावसाचा भयानक त्रास सहन करावा लागला
होता. या तपश्चर्येनंतर तीन हजार वर्षांपर्यंत
केवळ जमिनीवर पडलेली बेलपत्रे खाऊन दिवस
काढले. यानंतर सुकलेले बेलपत्र खायचे सोडून
दिल्यामुळे तिला 'अपर्णा' हे एक नाव पडले.

अनेक वर्षे कठोर तपश्चर्या केल्यामुळे तिचे शरीर
क्षीण झाले होते. तिची ही अवस्था पाहून
तिची आई मेना खूप दु:खी झाली होती. तिने
तिला या कठीण तपस्येपासून मुक्त
करण्यासाठी 'उमा' अगं! नको ग नको! अशी
हाक दिली. तेव्हापासून देवी
ब्रह्मचारिणीच्या पूर्वजन्माचे 'उमा' हे एक नाव
पडले. तिची ही तपस्या पाहून त्रिलोकात
हाहाकार उडाला. सर्व देवदेवता तिच्या
तपस्येची प्रशंसा करू लागले. शेवटी ब्रह्मदेवाने
तिला आकाशवाणीद्वारे संबोधित करून
सांगितले, की 'हे देवी! आजपर्यंत इतकी कठोर
तपश्चर्या कुणीही केली नाही. तुझ्या
तपस्येची सगळीकडे प्रशंसा होत आहे. तुझी
मनोकामना लवकरच पूर्ण होईल. भगवान शंकर
तुला पती रूपात प्राप्त होतील. आता तू
तपस्या सोडून लवकर घरी जा. लवकरच तुझे पती
तुला घ्यायला येतील.' असा वर त्यांनी
दिला.
ब्रह्मचारिणी भक्तांना अनंत फळे देणारी आहे.
तिची उपासना केल्याने मनुष्याच्या तप,
त्याग, वैराग्य आणि संयमात वाढ होते.
देवीच्या कृपेने मानवाला सर्वत्र विजय आणि
सिद्धी प्राप्त होते. अशा प्रकारे हे दुर्गेचे दुसरे
रूप आहे.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे

आदिशक्ती दुर्गेचे तिसरे रूप (३)

|| चंद्रघंटा ||

अस्त्र-शस्त्र : कमळ

वाहन : सिंह

देवीचा मंत्र :
"या देवी सर्वभू‍तेषु माँ चंद्रघंटा रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।"

दुर्गेच्या तिसर्या शक्तीचे नाव 'चंद्रघंटा' आहे.
नवरात्रीच्या तिसर्या दिवशी या देवीची
पूजा केली जाते. तसेच संकट निवारणासाठी
देखील या दिवशी पूजा केली जाते. या
दिवशी साधकाचे मन 'मणिपूर' चक्रात प्रविष्ट
होते. चंद्रघंटेच्या कृपेने अलौकीक वस्तुचे दर्शन
होते. दिव्य सुगंधाचा अनुभव येतो किंवा
विविध प्रकारचा दिव्य आवाज ऐकायला
येतो. हे क्षण साधकासाठी अत्यंत सावधान
राहण्यासाठी असतात. देवीचे हे रूप परम
शांतीदायक आणि कल्याणकारी आहे. तिच्या
मस्तकावर घंटेच्या आकराचा अर्धचंद्र असल्यामुळे
तीला 'चंद्रघंटा देवी' असे म्हटले जाते.
शरीराचा रंग सोन्यासारखा चमकणारा आहे.
या देवीला दहा हात आहेत. या दहा
हातामध्ये खड्ग, धनुष्यबाण आदी शस्त्रे आहेत.
तीचे वाहन सिंह असून मुद्रा नेहमी युद्धासाठी
तयार असते.
माँ चंद्राघंटाच्या कृपेने भक्तांचे सर्व पाप आणि
संकट दूर केले जाते. माँ भक्तांच्या संकटाचे
निवारण लगेच करते. तीचा उपासक
सिंहाप्रमाणे पराक्रमी आणि निर्भय होतो.
तीच्या घंटेच्या आवाज प्रेतबाधेपासून भक्तांचे
रक्षण करतो. या देवीच्या चरणी शरणागती
पत्करल्यास घंटेचा आवाज निनादतो. या माँ
देवीचे रूप अत्यंत सौम्य व शांतीपूर्ण आहे. या
देवीची आराधना केल्यास वीरता-निर्भयता
बरोबर सौम्यतेचा विकास होवून संपूर्ण
शरीरात कांती-गुणांची वाढ होते.
आवाजात मधुरता येते. माँ चंद्राघंटाचे भक्त
आणि उपासक जेथे जातात तेथील लोक त्यांना
पाहून शांती आणि सुखाचा अनुभव करतात.
आपण आपले मन, वचन, कर्म हे पवित्र करून देवीची
उपासना करण्यासाठी तयार व्हा. तीची
उपासना केल्यामुळे सर्व संसारीक संकटातुन
मुक्ती मिळते. आपण नेहमी तीची उपासना
करण्यासाठी अग्रेसर असावे.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे

आदिशक्ती दुर्गेचे चौथे रूप (४)

|| कुष्मांडा ||

 अस्त्र-शस्त्र : कमंडल, धनुष, बाण, कमल-पुष्प,
 अमृतपूर्ण कलश, चक्र तथा गदा

 वाहन : सिंह

 मंत्र :

१) या देवी सर्वभू‍तेषु माँ कूष्माण्डा रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।

२) सुरासम्पूर्णकलशं रुधिराप्लुतमेव च।
दधाना हस्तपद्माभ्यां कूष्माण्डा शुभदास्तु मे॥

३) वन्दे वांछित कामर्थे चन्द्रार्घकृत शेखराम्।
सिंहरूढा अष्टभुजा कुष्माण्डा यशस्वनीम्॥
भास्वर भानु निभां अनाहत स्थितां चतुर्थ दुर्गा त्रिनेत्राम्।
कमण्डलु चाप, बाण, पदमसुधाकलश चक्र गदा जपवटीधराम्॥
पटाम्बर परिधानां कमनीया कृदुहगस्या नानालंकार भूषिताम्।
मंजीर हार केयूर किंकिण रत्‍‌नकुण्डल मण्डिताम्।
प्रफुल्ल वदनां नारू चिकुकां कांत कपोलां तुंग कूचाम्।
कोलांगी स्मेरमुखीं क्षीणकटि निम्ननाभि नितम्बनीम् ॥

दुर्गेच्या चौथ्या रूपाचे नाव ' कुष्मांडा' आहे.
आपल्या स्मित हास्यामुळे ब्रह्मांड उत्पन्न
केल्यामुळे या देवीला कुष्मांडा देवी असे म्हटले
जाते. संस्कृतमध्ये कुष्मांडाला कुम्हड असे
म्हणतात. कुम्हड्यांचा बळी तिला अधिक
प्रिय आहे. या कारणामुळेही तिला कुष्मांडा
म्हणून ओळखले जाते.
नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी या देवीची
पूजा केली जाते. या दिवशी साधकाचे मन
'अदाहत' चक्रात स्थिर झालेले असते. या
दिवशी अत्यंत पवित्र आणि अचंचल मनाने
कुष्मांडा देवीला समोर ठेवून पूजा-उपासना
केली पाहिजे. सृष्टीचे अस्तित्व नव्हते तेव्हा या
देवीनेच आपल्या स्मित हास्याने ब्रह्मांडाची
रचना केली होती. म्हणून ती सृष्टीची
आद्यशक्ती आहे.
या देवीचे निवासस्थान सूर्यमंडळात आहे. तिथे
निवास करण्याची शक्ती केवळ या देवीमध्येच
आहे. तिचे शरीर सूर्याप्रमाणे देदीप्यमान आहे.
तिचे तेज आणि प्रकाशामुळे दहा दिशा उजळून
निघतात. ब्रह्मांडात असलेल्या सर्व वस्तू आणि
प्राण्यांमधील तेज केवळ या देवीच्या कृपेमुळेच
आहे. देवीच्या आठ भुजा आहेत. ही देवी
अष्टभुजा या नावाने देखील प्रसिद्ध आहे.
तिच्या सात हातात क्रमश: कमंडलू, धनुष्य, बाण,
कमळाचे फूल, अमृत कलश, चक्र आणि गदा आहे.
आठव्या हातात जपमाळा असून तिचे वाहन
सिंह आहे.
कुष्मांडाच्या उपासनेमुळे भक्तांचा आजार बरा
होतो. या भक्तीमुळे आयुष्य, यश, शक्ती आणि
आरोग्यात वाढ होते. या देवीला प्रसन्न
करण्यासाठी फार काही करावे लागत नाही.
मनुष्य पूर्णपणे देवीला शरण गेला तर त्याला
शांती आणि समृद्धीच्या वाटेवर जाता येते.
कुष्मांडाची उपासना मनु्ष्याला रोगापासून
मुक्त करते. त्याला सुख, समृद्धी आणि प्रगतीकडे
घेऊन जाणारी ही देवी आहे.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे

आदिशक्ती दुर्गेचे पाचवे रूप (५)

|| स्कंदमाता ||

 अस्त्र-शस्त्र : कमळ

 वाहन : सिंह

 मंत्र :
या देवी सर्वभू‍तेषु माँ स्कंदमाता रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।
(हा मंत्र ५ व्या दिवशी जाप करावा)

दुर्गेचे पाचवे रूप ' स्कंदमाता' या नावाने ओळखले जाते.
नवरात्रीच्या पाचव्या दिवशी देवीची
पूजा केली जाते. या दिवशी साधकाचे मन
'विशुद्ध' चक्रात स्थिर झालेले असते. भगवान
स्कंद लहानपणी या देवीच्या काखेत बसले होते.
भगवान स्कंद 'कुमार कार्तिकेय' नावानेही
ओळखले जातात. ते देवासूर संग्रामात देवतांचे
सेनापती बनले होते. पुराणात त्यांना कुमार
आणि शक्ती म्हणून त्यांचा महिमा वर्णन केलेला
आहे. भगवान स्कंदची आई असल्यामुळे दुर्गाच्या
या रूपाला स्कंदमाता म्हणून ओळखले जाते.
स्कंदमाता चारभुजाधारी आहे. तिच्या
उजव्या बाजूकडील खालील भुजा, जी वर
उचललेली आहे, त्या हातात कमळाचे फूल आहे.
डावीकडील वरच्या हातात वरमुद्रा तसेच
खालील भुजा वरच्या बाजुला उचललेली आहे
त्यामध्ये कमळाचे फूल घेतलेले आहे. या देवीचा रंग
पूर्णत: शुभ्र आहे. ही देवी कमळाच्या आसनावर
विराजमान असते. यामुळे या देवीला
पद्मासना असेही म्हटले जाते. तिचे वाहन सिंह
आहे.

नवरात्रीतील पाचव्या दिवसाचे शास्त्रात
विशेष महत्त्व सांगितले आहे. यावेळी चक्रात
स्थिर झालेल्या साधकांची चित्तवृत्ती लोप
पावते. सर्व बंधनातून साधकाचे मन मुक्त होऊन
पदमासना स्कंदमातेच्या रूपात तल्लीन होते.
यादरम्यान साधकाला पूर्ण सावधगिरीने
उपासना करणे आवश्यक आहे. सर्वतोपरी एकाग्र
होऊन साधनेच्या मार्गावर जायला पाहिजे.
स्कंदमातेच्या उपासनेने भक्ताची इच्छा पूर्ण
होते. मृत्यूलोकातच त्याला परम शांती आणि
सुखाचा अनुभव मिळतो. त्याच्यासाठी
मोक्षाचा मार्ग सोपा होतो. स्कंदमातेच्या
उपासनेने भगवान स्कंदाची उपासनाही सफल
होते. सूर्यमंडळाची अधिष्ठात्री देवी
असल्यामुळे तिच्या भक्ताला अलौकीक तेज
प्राप्त होते. आपण एकाग्र मनाने पवित्र होवून
मातेला शरण येण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
या भवसागरात दु:खापासून मुक्ती मिळवून
मोक्षाचा मार्ग सुलभ करण्यासाठी यापेक्षा
चांगला पर्याय दुसरा नाही.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे.

दुर्गेचे सहावे रूप (६)

|| कात्यायनी ||

 अस्त्र-शस्त्र : कमळ व तलवार

वाहन : सिंह

 मंत्र :
'या देवी सर्वभूतेषु शक्ति रूपेण संस्थिता।
 नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:॥

दुर्गेचे हे सहावे रूप "कात्यायनी" या नावाने
ओळखले जाते. दुर्गा पूजेच्या सहाव्या दिवशी
या देवीची उपासना केली जाते. या दिवशी
साधकाचे मन 'आज्ञा' या चक्रात स्थिर होते.
योगसाधनेत या आज्ञा चक्राचे विशेष स्थान
आहे. या चक्रात स्थिर झालेला साधक
कात्यायनीच्या चरणी आपले सर्वस्व वाहून
देतो. परिपूर्ण आत्मदान करणार्या भक्ताला
देवी सहजपणे दर्शन देते.
दुर्गेचे नाव कात्यायनी कसे पडले यामागे एक
कथा आहे. कत नावाचे एक प्रसिद्ध महर्षी होते.
त्यांना कात्य नावाचा पुत्र झाला. या
कात्याच्या गोत्रात प्रसिद्ध महर्षी
कात्यायनाचा जन्म झाला. त्यांनी अनेक वर्ष
भगवतीची कठोर तपस्या केली. भगवतीने
त्यांच्या घरी जन्म घ्यावा अशी त्यांची
इच्छा होती. भगवतीने त्यांच्या या
प्रार्थनेचा स्वीकार केला.

काही काळानंतर जेव्हा महिषासुराचा
अत्याचार पृथ्वीवर वाढला तेव्हा ब्रह्मा,
विष्णू आणि महेश या तीन देवतांनी आपल्या
तेजाचा काही अंश देऊन महिषासुराच्या
विनाशासाठी एका देवीला उत्पन्न केले.
महर्षी कात्यायनाने या देवीची सर्वप्रथम
पूजा केली म्हणून या देवीला कात्यायनी देवी
असे नाव पडले. अश्विन कृष्ण चतुर्थीच्या दिवशी
या देवीने महर्षी कात्यायनाच्या घरी जन्म
घेतला होता. सप्तमी, अष्टमी आणि नवमी हे
तीन दिवस महर्षी कात्यायन यांच्या घरी
पूजा ग्रहण करून दशमीच्या दिवशी देवीने
महिषासुराचा वध केला होता. अशी ही कथा
पुराणात आहे
कात्यायनी अमाप फलदायक आहे.
कालिंदीच्या यमुना किनारी भगवान
कृष्णाला पती रूपात प्राप्त करण्यासाठी ब्रज
गोपींनी या देवीची पूजा केली होती. ही
देवी ब्रजमंडळाच्या अधिष्ठात्रीच्या रूपात
प्रतिष्ठित आहे. कात्यायनीचे रूप अत्यंत
तेजःपुंज आहे. तिला चार भुजा आहेत. देवीचा
उजव्या बाजूकडील वरचा हातात अभयमुद्रा
आणि खालच्या हातात वरमुद्रा आहे.
डावीकडील वरच्या हातात तलवार आणि
खालच्या हातात कमळाचे फूल
आहे. तिचे वाहन सिंह आहे.
कात्यायनीच्या उपासनेने मनुष्याला अर्थ, धर्म,
काम आणि मोक्ष या चार फळाची सहजतेने
प्राप्ती होते. तो इहलोकात राहूनही त्याला
अलौकीक तेज आणि प्रभाव प्राप्त होतो. जो
व्यक्ती मातेची मनापासून पूजा करतो. तो
रोग, भय, दु:ख आणि संतापापासून मुक्त होतो.
सात जन्माचे पाप नष्ट करण्यासाठी मातेला
शरण येऊन तिची उपासना करणे आवश्यक आहे.
माहिती संकलन-: निखिल आघाडे

दुर्गेचे सातवे रूप (७)

|| कालरात्री ||

 अस्त्र-शस्त्र : तलवार

 वाहन : गाढव

 मंत्र :
या देवी सर्वभू‍तेषु माँ कालरात्रि रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।

दुर्गेचे सातवे रूप 'कालरात्री' या नावाने प्रसिद्ध आहे. नवरात्रीच्या सातव्या दिवशी कालरात्रीची पूजा केली जाते. या दिवशी
साधकाचे मन 'सहार' चक्रात स्थिर झालेले असते.
यासाठी ब्रह्मांडाच्या समस्त सिद्धिंचे
दरवाजे उघडू लागतात. या चक्रात स्थिर
झालेल्या साधकाचे मन पूर्णत: कालरात्रीच्या
रूपाकडे आकर्षित झालेले असते. तिच्या
साक्षात्कारापासून मिळणार्या पुण्याचा
तो भागीदार होतो. त्याच्या संपूर्ण
पापांचा नाश होतो. त्याला अक्षय पुण्य
लोकांची प्राप्ती होते.
या देवीचा रंग काळा आहे. डोक्यावरील केस
विस्कटलेले आहेत. गळ्यात विजेप्रमाणे चमकणारी
माळ आहे. तिला तीन डोळे आहेत. हे तिन्ही
डोळे ब्रह्मांडासारखे गोल आहेत. ते चमकदार
आहेत.
कालरात्रीच्या प्रत्येक श्वासाश्वासातून
अग्नीच्या भयंकर ज्वाला निघतात. गाढव हे
कालरात्री देवीचे वाहन आहे. वर उचललेल्या
उजव्या हातातील वरमुद्रा सर्वांना वर प्रदान
करते. उजवीकडील खालच्या हातात अभयमुद्रा
आहे. तर डावीकडील वरच्या हातात
लोखंडाचा काटा आणि खालच्या हातात
खड्ग (कट्यार) आहे.
कालरात्रीचे रूप दिसायला अत्यंत भयाकारी
आहे. परंतु ती नेहमी शुभ फळ देणारी असल्यामुळे
तिचे नाव 'शुभंकारी' सुद्धा आहे. यामुळे भक्ताने
भयभीत होण्याचे काहीही कारण नाही. देवी
कालरात्री दुष्टांचा विनाश करणारी आहे.
राक्षस, भूतप्रेत तिचे नाव ऐकताच घाबरून पळून
जातात. ही देवी ग्रह संकटांनाही दूर करणारी
आहे. या देवीचे भक्त पूर्णत: भयमुक्त असतात.
कालरात्रीच्या भक्ताने यम, नियम, संयमाचे
पूर्ण पालन केले पाहिजे.
मन, वचन आणि देह पवित्र ठेवला पाहिजे. ती
शुभंकारी असल्यामुळे तिच्या उपासनेने
होणार्या शुभ कामांची गणना केली जाऊ
शकत नाही. आपण नेहमी तिचे स्मरण आणि पूजा केली पाहिजे.
 या नावाने प्रसिद्ध आहे.
नवरात्रीच्या सातव्या दिवशी
कालरात्रीची पूजा केली जाते. या दिवशी
साधकाचे मन 'सहार' चक्रात स्थिर झालेले असते.
यासाठी ब्रह्मांडाच्या समस्त सिद्धिंचे
दरवाजे उघडू लागतात. या चक्रात स्थिर
झालेल्या साधकाचे मन पूर्णत: कालरात्रीच्या
रूपाकडे आकर्षित झालेले असते. तिच्या
साक्षात्कारापासून मिळणार्या पुण्याचा
तो भागीदार होतो. त्याच्या संपूर्ण
पापांचा नाश होतो. त्याला अक्षय पुण्य
लोकांची प्राप्ती होते.
या देवीचा रंग काळा आहे. डोक्यावरील केस
विस्कटलेले आहेत. गळ्यात विजेप्रमाणे चमकणारी
माळ आहे. तिला तीन डोळे आहेत. हे तिन्ही
डोळे ब्रह्मांडासारखे गोल आहेत. ते चमकदार
आहेत.
कालरात्रीच्या प्रत्येक श्वासाश्वासातून
अग्नीच्या भयंकर ज्वाला निघतात. गाढव हे
कालरात्री देवीचे वाहन आहे. वर उचललेल्या
उजव्या हातातील वरमुद्रा सर्वांना वर प्रदान
करते. उजवीकडील खालच्या हातात अभयमुद्रा
आहे. तर डावीकडील वरच्या हातात
लोखंडाचा काटा आणि खालच्या हातात
खड्ग (कट्यार) आहे.
कालरात्रीचे रूप दिसायला अत्यंत भयाकारी
आहे. परंतु ती नेहमी शुभ फळ देणारी असल्यामुळे
तिचे नाव 'शुभंकारी' सुद्धा आहे. यामुळे भक्ताने
भयभीत होण्याचे काहीही कारण नाही. देवी
कालरात्री दुष्टांचा विनाश करणारी आहे.
राक्षस, भूतप्रेत तिचे नाव ऐकताच घाबरून पळून
जातात. ही देवी ग्रह संकटांनाही दूर करणारी
आहे. या देवीचे भक्त पूर्णत: भयमुक्त असतात.
कालरात्रीच्या भक्ताने यम, नियम, संयमाचे
पूर्ण पालन केले पाहिजे.
मन, वचन आणि देह पवित्र ठेवला पाहिजे. ती
शुभंकारी असल्यामुळे तिच्या उपासनेने
होणार्या शुभ कामांची गणना केली जाऊ
शकत नाही. आपण नेहमी तिचे स्मरण आणि पूजा
केली
माहीती संकलन-:निखिल आघाडे

दुर्गा मातेचे आठवे रूप (८)

|| महागौरी ||

 अस्त्र-शस्त्र : त्रिशूळ

 वाहन : वृषभ

 मंत्र :
या देवी सर्वभू‍तेषु माँ गौरी रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।

दुर्गा मातेचे आठवे रूप म्हणजे महागौरी होय.
दुर्गापूजेच्या आठव्या दिवशी महागौरीची
पूजा केली जाते. महागौरीची पूजा केल्याने
सर्व पापे धुऊन जातात. भविष्यात पाप-संताप,
दु:ख त्याच्याजवळ कधीही येत नाही. तो सर्व
प्रकारच्या पवित्र आणि अक्षय पुण्याचा
अधिकारी होतो. या देवीचा रंग पूर्णत: गोरा
आहे. या गोर्यापराची उपमा शंख, चंद्र आणि
कुंदाच्या फुलापासून दिली आहे. या देवीचे वय
आठ वर्ष मानले जाते, 'अष्टवर्षा भवेद् गौरी।'
तीचे वस्त्र आणि आभूषणदेखील श्वेत रंगाची
आहेत.
महागौरीला चार भुजा आहेत. वृषभ तिचे वाहन
आहे. तिच्या वरील उजव्या हातात अभयमुद्रा
आणि खालील उजव्या हातात त्रिशूळ आहे.
वरच्या डाव्या हातात डमरू आणि खालील
डाव्या हातात वर-मुद्रा आहे. महागौरी
अत्यंत शांत स्वभावाची आहे.

आपल्या पार्वती रूपात तिने भगवान शंकराला
पती रूपात प्राप्त करण्यासाठी कठोर तपस्या
केली होती. गोस्वामी तुळशीदास यांच्या
अनुसार तिने भगवान शंकराला पती
करण्यासाठी कठोर संकल्प केला होता-
जन्म कोटि लगि रगर हमारी।
बरॐ संभु न त रहॐ कुँआरी।।
या कठोर तपस्येमुळे तिचे शरीर काळे पडले होते.
तिच्या कठोर तपस्येवर प्रसन्न होऊन भगवान
शंकराने तिला गंगेच्या पवित्र पाण्याने आंघोळ
घातल्यावर ती अत्यंत गोरी दिसू लागली.
तेव्हापासून तिला महागौरी या नावाने
संबोधले जाते. देवी महागौरीचे स्मरण, पूजा
भक्तांसाठी सर्वाधिक कल्याणकारी आहे.
आपण नेहमी तिचे ध्यान केले पाहिजे. तिच्या
कृपेमुळे अलौकीक सिद्धी प्राप्त होते.
महागौरी भक्ताचे संकट अवश्य दूर करते. तिच्या
उपासनेमुळे अशक्य कार्य शक्य होते. तिला शरण
जाण्यासाठी आपण अधिक प्रयत्न केला
पाहिजे. देवी महागौरीचा महिमा पुराणात
वर्णिला आहे.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे

दुर्गेचे नऊवे रूप (९)

|| सिद्धीदात्री ||

अस्त्र शस्त्र :चक्र'गदा'शंक आणि कमळ 

वाहन : सिंह (कमळ)

दुर्गा मातेची नऊवे रूप म्हणजे
सिद्धीदात्री होय. ही सर्व प्रकारची
सिद्धी देणारी देवी आहे. दुर्गा पूजेच्या
नवव्या दिवशी या देवीची पूजा केली जाते.
या दिवशी शास्त्रोक्त विधी पूर्ण निष्ठेने
करणार्या साधकांना सर्व प्रकारची सिद्धी
प्राप्त होते. ब्रह्मांडावर पूर्ण विजय
मिळविण्याचे सामर्थ्य त्यांच्यात येते.
अणिमा, महिमा, गरीमा, लघिमा, प्राप्ती,
प्राकाम्य, ईशित्व आणि वशित्व या आठ
सिद्धी मार्कण्डेय पुराणात सांगितल्या आहेत.
देवी सिद्धीदात्रीत या सर्व सिद्धी आपल्या
भक्ताला प्रदान करण्याची क्षमता आहे.
भगवान शंकराने देवीच्या कृपेनेच या सर्व सिद्धी
प्राप्त केल्या होत्या. यामुळेच शिवाचे अर्धे
शरीर देवीसारखे झाले होते. या कारणामुळे
त्यांना लोक 'अर्धनारीनटेश्वर' या नावाने
ओळखतात.
देवी सिद्धीदात्री चार भुजाधारी आहे. तिचे
वाहन सिंह आहे. ती कमळाच्या फूलावरही
विराजमान होऊ शकते. तिच्या उजव्या
बाजूकडील खालच्या हातात कमळाचे फूल आहे.
देवी सिद्धीदात्रीची कृपा प्राप्त
करण्यासाठी प्रत्येक मनुष्याने निरंतर प्रयत्न केले
पाहिजेत. तिच्या कृपेने अनेक दु:ख दूर करून तो
सुखाचा उपभोग घेऊ शकतो. त्यामधून त्याला
मोक्षाचा मार्गही मिळतो. नवदुर्गामध्ये देवी
सिद्धीदात्री शेवटची देवी आहे. या देवीची
उपासना पूर्ण केल्यानंतर साधकाच्या सर्व
मनोकामना पूर्ण होतात.
माहिती संकलन-:निखिल आघाडे