पैठण*

पैठण

औरंगाबादपासून दक्षिणेकडे ५६ किलोमीटरवर पैठण तालुका आहे. हा तालुका गोदावरी नदीच्या तीरावर वसला आहे. याला मराठवाड्याचे प्रवेशद्वार म्हणूनही संबोधतात. या तालुक्याला ऐतिहासिक व नैसर्गिक असे म्हत्यव आहे. येथे एकनाथ महाराजांमुळे पैठण प्रसिद्ध आहे. शिवाय पैठणी साड्यांचे निर्मिती केंद्रही येथेच आहे. गोदावरी नदीवरील सर्वंत मोठे जायकवाडी धरण येथेच आहे. याच धरणाच्या पाण्यावर ज्ञानेश्वर उद्यान आहे. पैठणला एकनाथ महाराजांची समाधी आहे. ही समाधी गोदावरी तीरावर एका आकर्षक व विलोभनीय मंदिरात आहे. या ठिकाणी षष्ठीच्या दिवशी नाथषष्ठी नावाने मोठी यात्रा भरते. महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदाय या वेळी मनोभावे येथे उपस्थित असतो. येथेच ज्ञानेश्वर महाराजांनी रेड्याच्या मुखातून वेद वदवून घेतल्याची आख्यायिका सांगितली जाते. पैठण जगप्रसिद्ध पैठणी साड्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. या साड्यांना आकर्षक असा जरतारी पदर असतो. या साडीमध्ये स्त्रीचे सौंदर्य अतिशय खुलून दिसते. या साड्या हातावर विणल्या जातात. येथील पैठणी हातमाग केंद्राला भेट देऊन थेट तेथूनच पैठणी खरेदी करू शकतो.

जायकवाडी प्रकल्प महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा जलसिंचनप्रकल्प. या प्रकल्पाचे आराखडे प्रथमत: जुन्या हैदराबाद राज्याने तयार केले होते. त्यांमध्ये बीड जिल्हयांतील जयकुचीवाडी या खेड्याजवळ गोदावरी नदीवर २,१४७ दशलक्ष घ. मी. जलसाठ्याचे धरण बांधण्याची योजना होती. खेड्याच्या नावावरून प्रकल्पास जायकवाडी प्रकल्प हे नाव पडले. राज्यपुनर्रचनेनंतर व विविध पर्यायी जागांचा तौलनिक अभ्यास केल्यानंतर जयकुवाडीऐवजी वरच्या बाजूस असलेल्या १०० किमी. वरील पैठण येथे धरणाचे बांधकाम करावयाचे निश्चित होऊनही प्रकल्प सध्याच्याच नावाने ओळखला जाऊ लागला. धरणजागा बदलल्याने कालवे पूर्वीपेक्षा वरच्या पातळीवरून नेणे व सिंचनाखाली अधिक क्षेत्र आणणे शक्य झाले, पैठण उजव्या कालव्याची पातळी उंचावल्याने त्यामधून माजलगाव जलाशयास पुरवठा करणे तसेच गेवराई व माजलगाव या परंपरागत दुष्काळी तालुक्यांना सिंचनसुविधा उपलब्ध करणे शक्य झाले. प्रकल्प –अहवाल १९६४ मध्ये पुर्ण झाला. पहिल्या टप्प्याच्या कामाचा शुभारंभ कै. लालबहादूरशास्त्री ह्यांच्या हस्ते १८ऑक्टोबर १९६५ रोजी झाला. जायकवाडी प्रकल्पाच्या पहिल्या टप्प्याची सांगता २४ फेब्रुवारी १९७६ रोजी पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते झाली.
प्रसिद्ध जायकवाड धरण पाहणे हा अतिशय रम्य अनुभव आहे. जायकवाडी धरणाच्या पाण्याला आता नाथसागर असे संबोधततात. या धरणाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते सपाट जमिनीवर आहे. अशा प्रकारचे ते आशिया खंडातील केवळ दूसरे धरण आहे. शिवाय त्याचे बांधकाम मातीत केले आहे. धरणाची भिंत जवळजवळ पंधरा किलोमीटर लांबीची आहे. धरणाला २७ दरवाजे आहेत. या धरणाला मराठवाड्याला अन्यसाधारण म्हत्यव आहे. या धरणावर मासेमारीही चालते. धरणातील माशांची चव आपल्याला येथील हॉटेलमधून चाखायला मिळते. या धरणावर संद्याकाळ घालवणे हा विलोभनीय अनुभव आहे. धरणाच्या भिंतीवर उभा राहून धरणातील पाणी पाहिल्यास या धरणाची दोन रूपे आपणास पहायला मिळते. एक रूप अतिशय मनमोहक आणि दुसरे आक्राळ विक्राळ. हे धरण पहाताना एखाद्या सागराच्याच किनारी असल्याचा भास आपल्याला होतो. संद्याकाळी काळी क्षितिजापलिकडे डुंबणार्या सुर्याची किरणे समुद्राच्या पाण्याला सोनेरी करून टाकतात. हे दृश्य अतिशय मनमोहक दिसते.

जवळच ज्ञानेश्वर उद्यान आहे. या उद्यानाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते म्हेसुरच्या वृंदावन गार्डनची प्रतिकृती आहे येथे लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांच्याच मनाला विरंगुळा मिळतो. मनमोहक फुलांनी युक्त असा बगिचा येथे आहे. लहानग्यांना खेळण्यासाठी खेळ उद्यान आहे. मुलांसाठी आगगाडी आहे. रंगीबिरंगी कारंजे आहेत. पोहण्याचा आनंद लुटण्यासाठी धबधबाही आहे. तालावर नाचणारे पाणी पाहण्याचा एक वेगळाच आंनंद आहे. येथे आल्यानंतर आपण आपला थकवा विसरून उत्साह, आनंद मिळवतो.

http://maharastramandirbynikhilaghade.blogspot.com